Pałac Saski

HISTORIA

Historia Pałacu Saskiego przy placu Marszałka Józefa Piłsudskiego w Warszawie sięga II połowy XVII w. W 1661 r. poeta Jan Andrzej Morsztyn uzyskał pozwolenie od króla Jana Kazimierza na zasypanie części fosy i rozsypanie wału Zygmuntowskiego w związku z planowaną budową najpierw dworu, a później pałacu. Na parceli należącej wcześniej do starostwa warszawskiego wzniósł barokowy pałac, który należał do jednego z największych w ówczesnej stolicy. Według ostatnich badań za projektanta pałacu uznaje się architekta Wazów Giovanniego Battistę Gisleniego, a nie Tylmana z Gameren.


Pałac Morsztyna

W 1713 r. August II Mocny zakupił pałac od córki Morsztyna i przystąpił do jego przebudowy. Urządził w nim rezydencję królewską z wielkim reprezentacyjnym placem i ogrodem wzorowaną na Wersalu. Tak powstało nowoczesne założenie urbanistyczne zwane Osią Saską, którego centralnym punktem stał się pałac zwany odtąd Saskim. Rozbudowę kompleksu pałacowego kontynuował August III. Po jego śmierci w 1763 r. Pałac Saski utracił status rezydencji królewskiej. Jego stan pogorszył się w trakcie powstania kościuszkowskiego. Do 1797 r. pałac stanowił własność elektorów saskich, którzy zachowali dla siebie apartamenty w korpusie głównym. Pozostałą część gmachu wynajmowano na biura rządowe i mieszkania prywatne.


Pałac Saski – ok. 1762 r.
Źródło: Plan de la ville de Varsovie, Pierre Ricaud de Tirregaille

Po nabyciu Pałacu Saskiego przez rząd pruski w jego północnym skrzydle w latach 1804-1816 mieściło się Liceum Warszawskie. Pracę w nim od jesieni 1810 r. jako nauczyciel języka francuskiego rozpoczął Mikołaj Chopin. Rodzina Chopinów wraz z maleńkim Fryderykiem zamieszkała na II piętrze pałacu. W Królestwie Kongresowym plac przed Pałacem Saskim szczególnie upodobał sobie brat cara, książę Konstanty, rezydujący w sąsiednim Pałacu Brühla. Wówczas plac Saski stał się miejscem codziennych musztr i parad wojskowych. W 1837 r. rosyjski kupiec Jan Skwarcow nabywa Pałac Saski, który uległ  zniszczeniu podczas powstania listopadowego. W latach 1838-1842 nastąpiła gruntowna przebudowa pałacu w stylu klasycystycznym według projektu Adama Idźkowskiego. Powstały wówczas dwa samodzielne budynki z wewnętrznymi dziedzińcami. Korpus główny pałacu został rozebrany. W jego miejscu wzniesiono kolumnadę, dzięki której nastąpiło bezpośrednie połączenie placu z ogrodem. W 1841 roku na placu Saskim ustawiono obelisk poświęcony „Polakom poległym w 1830 r. za wierność swemu monarsze”.  W 1864 r. Pałac Saski zakupiły rosyjskie władze wojskowe. Do 1915 r. mieścił się w nim Zarząd Warszawskiego Okręgu Wojennego.


Pałac Saski – widok z lat 1894-1897

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 r. w Pałacu Saskim umieszczono Sztab Generalny Wojska Polskiego, który został przemianowany na Sztab Główny w 1928 r. Konieczne stało się przeprowadzenie gruntownego remontu całego gmachu. W tym czasie wymurowano podziemny tunel komunikacyjny łączący oba skrzydła pałacu. W budynku Sztabu Głównego mieściło się Biuro Szyfrów. Pracowali w nim kryptolodzy, którzy złamali szyfr niemieckiej Enigmy. W 1923 r. przed Pałacem Saskim stanął pomnik księcia Józefa Poniatowskiego, zaś 2 listopada 1925 r. pod pałacową kolumnadą umieszczono Grób Nieznanego Żołnierza. W okresie międzywojennym plac Saski, a od 1928 r. plac Marszałka Józefa Piłsudskiego był miejscem, gdzie odbywały się najważniejsze uroczystości państwowe, świeckie, a także kościelne. Rangę tego miejsca podkreślały wystąpienia najwyższych dostojników państwowych z marszałkiem Józefem Piłsudskim na czele.


Pałac Saski w okresie II Rzeczypospolitej Polskiej
Źródło: NAC

W czasie II wojny światowej Pałac Saski zajmował Wehrmacht, a sąsiedni Pałac Brühla – gubernator dystryktu warszawskiego Ludwik Fischer. Od 1940 r. zmieniła się również nazwa placu na Adolf Hitler Platz. W grudniu 1944 r. Pałace Saski i Brühla, a także pomnik księcia Józefa Poniatowskiego zostały wysadzone w powietrze. Ocalał jedynie fragment kolumnady z Grobem Nieznanego Żołnierza, pod który nie podłożono materiałów wybuchowych.

W okresie powojennym obszar zachodniej pierzei placu Zwycięstwa, który nosił taką nazwę od 1946 r., odgruzowano, a teren uporządkowano. Odrestaurowano zachowany relikt pałacowej kolumnady z Grobem Nieznanego Żołnierza. 2 czerwca 1979 r. papież Jan Paweł II odprawił na placu Zwycięstwa mszę świętą podczas swojej pierwszej pielgrzymki do Polski. W 2009 r. fakt ten został upamiętniony krzyżem w miejscu, gdzie stał papieski ołtarz. Plac Marszałka Józefa Piłsudskiego powrócił do swojej przedwojennej nazwy w 1990 r.

W związku z podjęciem przez władze miasta decyzji o odbudowie Pałacu Saskiego i kamienic przy ulicy Królewskiej w latach 2006 i 2008 przeprowadzono badania archeologiczno-architektoniczne. W 2007 r. najcenniejsza część piwnic odsłoniętych w trakcie wykopalisk została wpisana do rejestru zabytków. Inwestycję wstrzymano w 2008 r., a środki przeznaczone na jej realizację zostały przesunięte m.in. na budowę Mostu Północnego. Konsekwencją tej decyzji stało się zasypanie odkopanych reliktów do czasu wznowienia odbudowy.

Joanna Borowska

ARTYKUŁY

Maksymilian Ciężki

Powstaniec wielkopolski, major łączności Wojska Polskiego, uczestnik prac nad złamaniem szyfrów maszyny szyfrującej Enigma. Maksymilian Ciężki urodził się 24 listopada 1898 roku w Szamotułach, jako syn Józefa Ciężkiego - przedsiębiorcy budowlanego oraz Weroniki z Zarzyńskich. [...]

0 komentarzy

Dziękujemy!

Stowarzyszenie Saski 2018 działało w latach 2012-2021.

Prowadziliśmy działalność kulturalną i edukacyjną, promując historię i architekturę dawnej Warszawy. Przypominaliśmy bogatą historię placu Piłsudskiego w Warszawie, Pałacu Saskiego i Pałacu Brühla, m.in. w ramach wystawy „Przywracamy Serce Niepodległej”.

Rok 2018 przyjęty w nazwie Stowarzyszenia miał wszystkich zmobilizować do realnych działań w sprawie wznowienia przerwanej odbudowy Pałacu Saskiego. I to właśnie 11 listopada 2018 roku Prezydent RP ogłosił deklarację o restytucji Pałacu Saskiego kończącą wieloletnią dyskusję o przyszłości zachodniej pierzei placu Piłsudskiego w Warszawie.

W 2021 roku została uchwalona ustawa o odbudowie Pałacu Saskiego, Pałacu Brühla i kamienic przy ulicy Królewskiej. Stowarzyszenie intensywnie uczestniczyło w pracach w Sejmie i Senacie. Służyliśmy doświadczeniem i ekspercką wiedzą. Z chwilą wejścia w życie ustawy Stowarzyszenie zrealizowało swój cel statutowy, w konsekwencji czego została podjęta uchwała o rozwiązaniu Stowarzyszenia.

Pragniemy podziękować wszystkim, którzy wspierali działalność Stowarzyszenia – dodawaliście nam niezbędnej energii i wiary w to, że nasze działania mają sens i przyniosą upragniony efekt.

Dalsze dzieje odbudowy możecie śledzić na stronie spółki celowej powołanej do odbudowy: www.palacsaski.pl 

 

This will close in 0 seconds